Gerechtvaardigd vertrouwen verwordt tot fictie als borgers gemakzuchtig worden

De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) wordt vaak gepresenteerd als een systeem dat de bouw beter en transparanter maakt. Het idee is helder: de aannemer blijft primair verantwoordelijk voor het naleven van de technische voorschriften en legt dit vast in eigen controles, terwijl de kwaliteitsborger deze informatie toetst en beoordeelt of er gerechtvaardigd vertrouwen bestaat dat het bouwwerk voldoet. In theorie klinkt dit als een logische rolverdeling, maar in de praktijk blijkt dat dit vertrouwen uiterst broos wordt wanneer borgers zich beperken tot enkele foto’s of blind vertrouwen op door software aangewezen risico’s.

De plicht van de aannemer

De wetgever laat er geen twijfel over bestaan dat de aannemer eindverantwoordelijk is voor de kwaliteit van het bouwwerk. Artikel 2.16 van het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) schrijft voor dat degene die bouwt, zorgdraagt voor de naleving van de technische voorschriften. Daarmee wordt de aannemer verplicht om zelf controles uit te voeren, deze zorgvuldig vast te leggen en aantoonbaar te maken dat het bouwwerk aan de regels voldoet. Zelfcontrole is dus geen gunst of vrijblijvendheid, maar een wettelijke opdracht.

De rol van de kwaliteitsborger

Dat de aannemer zijn eigen werk controleert, betekent echter niet dat de kwaliteitsborger zich kan beperken tot het verzamelen van die gegevens. Artikel 3.80 van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) maakt duidelijk dat de borger gebruik mag maken van de vastleggingen van anderen, zoals de aannemer, maar voegt daar een cruciale voorwaarde aan toe: hij moet deze vastleggingen op waarde beoordelen. Dat vraagt om professionele scepsis, om het verifiëren van herleidbaarheid, om het toetsen van volledigheid en om het vaststellen van de betrouwbaarheid van het bewijs. Onafhankelijkheid betekent niet dat de borger alle registraties moet negeren en alles zelf moet controleren. Onafhankelijkheid betekent dat hij in staat is een eigen, deskundig oordeel te vormen en zich daarbij niet laat leiden door de belangen van de bouwer.

Het borgingsplan als toetssteen

Het borgingsplan vormt de kern van het stelsel. Het is de plek waar de risicobeoordeling wordt vertaald naar concrete beheersmaatregelen, waarbij speciale aandacht moet worden besteed aan onderdelen die later aan het oog worden onttrokken. De wet schrijft voor dat het borgingsplan voorafgaand aan de bouw gereed moet zijn en dat daarin duidelijk staat hoe risico’s worden gemitigeerd. Een algemeen lijstje met standaardrisico’s is dus volstrekt onvoldoende. Het plan moet project-specifiek zijn en aansluiten bij de aard van het bouwwerk. Een foto van een wapeningsnet kan nuttig zijn, maar pas wanneer de context – locatie, tijdstip, uitvoering – helder is vastgelegd, krijgt deze bewijskracht.

Competentie en toezicht

De Wkb beperkt zich niet tot procesregels; ook worden eisen gesteld aan de mensen die het systeem dragen. Kwaliteitsborgers moeten beschikken over de juiste vakbekwaamheid en ervaring, passend bij de gevolgklasse waarin zij actief zijn. Zij mogen geen financieel, organisatorisch of inhoudelijk belang hebben bij het project en moeten zijn toegelaten via de Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw (TloKB). Deze organisatie ziet toe op de kwaliteit van de instrumenten én van de borgers zelf. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat de TloKB streng toeziet op de naleving van de eisen. Een borger die zich structureel verliest in gemakzucht - die zonder steekproef of verificatie genoegen neemt met wat foto’s - moet volgens de bedoeling van de wet door de instrumentaanbieder tot de orde geroepen worden en ook de toetsing van de TloKB moet hier een slot op de deur vormen.

Het wankele fundament van vertrouwen

De wet spreekt van “gerechtvaardigd vertrouwen”, maar dat vertrouwen kan gemakkelijk verschuiven naar schijnzekerheid als borgers hun plicht tot valideren niet serieus nemen. Een paar foto’s zonder context, een algoritme dat risico’s aanwijst zonder menselijke beoordeling, of een borgingsplan dat generiek en abstract blijft: het zijn allemaal elementen die de geloofwaardigheid van het stelsel aantasten. Waar de wetgever een stevig bouwwerk van vertrouwen wilde optrekken, blijft dan slechts een façade van vertrouwen over – mooi in de aanblik, maar broos in de praktijk.

De noodzaak van steekproeven en fysieke controles

Digitalisering en software zijn geen vijanden van de Wkb. Foto’s, apps en sensoren kunnen de kwaliteit van de eigen controles door de aannemer aanzienlijk verhogen. Maar technologie mag nooit de plaats innemen van de professionele blik van de kwaliteitsborger. Juist steekproeven en fysieke controles zijn onmisbaar om te beoordelen of hetgeen op papier of in een app wordt vastgelegd ook daadwerkelijk in de praktijk is uitgevoerd. Sommige afwijkingen zijn alleen zichtbaar tijdens de bouw, voordat constructies worden afgedekt. Alleen door aanwezig te zijn, te meten en te kijken, kan de borger vaststellen of het bouwwerk daadwerkelijk voldoet.

Tijd voor scherpte

De Wkb kan slechts slagen wanneer alle partijen hun verantwoordelijkheid serieus nemen. De aannemer moet zijn eigen werk documenteren en verantwoorden. De kwaliteitsborger moet die documentatie toetsen, steekproeven uitvoeren en zijn eigen professionele oordeel vellen. De TloKB moet toezicht houden en ingrijpen wanneer gemakzucht de norm wordt. Alleen op die manier krijgt het begrip “gerechtvaardigd vertrouwen” daadwerkelijk inhoud.

Als de sector deze scherpte niet aan de dag legt, dreigt de Wkb te verworden tot een papieren tijger: een stelsel dat pretendeert zekerheid te bieden, maar in werkelijkheid slechts rust op een paar foto’s en algoritmes. De consument verdient beter. Gerechtvaardigd vertrouwen kan niet worden afgedwongen door gemakzucht, maar moet worden opgebouwd door vakmanschap, toezicht en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen.

Deel dit bericht


Terug naar overzicht